BACKUP.VAVILOV

Een tentoonstelling over zaden, oorlog en geestkracht

Het project BACKUP.VAVILOV belicht de cruciale rol van genetische diversiteit in planten voor het waarborgen van wereldwijde voedselzekerheid, geïnspireerd op het leven en de nalatenschap van de Sovjetwetenschapper Nikolai Vavilov.
De tentoonstelling toont werken van kunstenaars die zich bewegen op het snijvlak van wetenschap, geschiedenis en maatschappelijke initiatieven:

Kunstenaars: Kumi Hiroi, Muge Yilmaz, Maarten Vanden Eynde, De Onkruidenier (Jonmar van Vlijmen, Rosanne van Wijk en Ronald Boer), Olga Ganzha.

Met bijdragen van Louise O. Fresco en Susan Kooi.
Gecureerd door Natalia Sudova.

Opening: vrijdag 20 juni om 19.30 uur met een "Naturalisatieceremonie' door Müge Yilmaz. 
Müge Yilmaz leidt een symbolische aanpassing van de Nederlandse burgerschapseed. Deelnemers beloven erfzaden en biodiversiteit te beschermen, waarmee ze een parallel trekken met hoe zaden en individuen zich moeten aanpassen aan nieuwe omgevingen. Elke deelnemer ontvangt een zakje lokale zaden, als symbool voor groei en onderlinge verbondenheid.

Tijdens de tentoonstelling zijn er verschillende events:
3 juli 12.00 uur: Hoe kunnen we bijdragen aan het geheugen van een plant?
5 juli 15.00 uur: Gesprek met professor Louise O Fresco over haar fascinatie voor Vavilov.
13 juli 15.00 - 16.00 uur: Tasting met tulpenbollen door Susan Kooi.

Het project BACKUP.VAVILOV stelt een indringende vraag: wat is de werkelijke waarde van een zaadje, als het sommigen ertoe kan aanzetten om te doden, terwijl anderen bereid zijn hun leven te geven om het te beschermen?

Het vertrekpunt van de tentoonstelling is het verhaal van het beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoewel het merendeel van de slachtoffers - tot wel 1,5 miljoen - stierf van de honger in plaats van door bombardementen, beschermde een kleine groep wetenschappers van het All-Union Institute of Plant Industry (VIR) de eerste genetische zadenbank ter wereld. Negen van de medewerkers van VIR stierven van de honger in een kamer vol zaden, omdat zij weigerden deze op te eten - om de toekomst van landbouwontwikkeling veilig te stellen en de lijn van zaadteelt, ooit begonnen door vroege boeren, voort te zetten.

Deze heldendaad weerspiegelt de geest van Nikolai Vavilov, oprichter van VIR, die zijn leven wijdde aan het beschermen van biodiversiteit. Hij reisde naar 64 landen om zaden, granen en wortels te verzamelen en creëerde daarmee de grootste collectie gecultiveerde planten van zijn tijd. Hij ontwikkelde de theorie van de oorsprongscentra van gecultiveerde planten en formuleerde de Wet van Homologe Reeksen in Erfelijke Variatie – een principe dat hielp bij het voorspellen van plantkenmerken binnen verwante soorten, en zo de veredeling wereldwijd vooruitstuwde.

Hoewel Vavilovs wetenschappelijke visie zijn tijd ver vooruit was, werd hij gearresteerd en stierf hij uiteindelijk van de honger in een gevangenis onder het regime van Stalin. Zijn verhaal herinnert ons eraan dat kennis en vrije gedachte vaak bedreigd worden door autoritaire macht.
De tentoonstelling verbindt deze historische lijn met de wereld van vandaag. Ondanks wetenschappelijke vooruitgang en internationale netwerken voor het bewaren van genetisch materiaal, blijven moderne oorlogen en klimaatcrises de biodiversiteit bedreigen. Het project brengt kunstenaars van verschillende nationaliteiten en achtergronden samen, die elk vanuit hun eigen culturele en emotionele perspectief dit thema onderzoeken. Het herinnert ons eraan: oorlog kent grenzen – maar de natuur niet.

De Onkruidenier, ‘On the Same Ribbon’, 2025
Het werk On the Same Ribbon vertrekt vanuit Nikolai Vavilov’s originele definiering uit 1926 van 10 centres of origin voor het lokaliseren van het oorspronkelijke DNA van alle voedselgewasssen op aarde. Kun je nog wel spreken van geografisch gebondenheid van centers of origin in een tijd waarin klimaatzones verschuiven, soorten migreren en termen als inheems en invasief onder druk staan?

De gangbare wetenschappelijke classificatiemodellen hebben geleid tot het verlies van lokale kennisinfrastructuren, culturele waarden en parataxonomische tradities ten gunste van een wereldwijd uniform systeem. In tegenstelling tot de wetenschappelijke benadering van planten zoekt de Onkruidenier naar de ziel van een ecosysteem en zet daarbij de verbinding, verbeelding en intersoortelijke relaties centraal. Een bezoek aan het Nationale Instituut voor Genetica in Mishima (Japan) in de herfst van 2024 leidde tot de ontdekking dat kalk een cruciale rol speelt in het geheugen van een ecosysteem.

Met de installatie refereert het collectief aan het modernistische grid in de Schaduwtuin, een ommuurde kunstenaarstuin in het Amstelpark. In de Schaduwtuin onderzoekt de Onkruidenier artistieke vormen van speculatieve taxonomie. 

Maarten Vanden Eynde
Taxonomic Trophies, 2005 – heden
Jagen en verzamelen behoren tot de meest fundamentele menselijke activiteiten. Oorspronkelijk een nomadische overlevingsstrategie, veranderde jagen - naarmate mensen zich op vaste plekken vestigden en planten en dieren gingen domesticeren - in een vorm van vermaak of sport. De ‘trophy’ van een succesvolle jacht diende als manier om indruk te maken op anderen. In zeldzamere gevallen werd jacht georganiseerd met een wetenschappelijk doel, bijvoorbeeld om een bedreigde soort te behouden of de verspreiding van invasieve soorten tegen te gaan. Taxonomic Trophies is een groeiende collectie takken van over de hele wereld, verzameld en gepresenteerd als bedreigde of uitgestorven soorten. Het project stelt vragen over waarde, status en machtsvertoon, en legt tegelijk onze onverzadigbare drang bloot om te verzamelen en toe te eigenen.

Future Flora: Luna, 2025
De biodiversiteit neemt in een alarmerend tempo af. Een van de manieren waarop hopelijk het voortbestaan van zoveel mogelijk plantensoorten wordt veiliggesteld, is via het aanleggen van genenbanken in zaadkluizen en tijdcapsules. In 2008 opende Noorwegen de Svalbard Global Seed Vault, waarin een collectie duplicaten van zaden wordt bewaard, als back-up in geval van regionale of wereldwijde rampen. In 2018 overschreed de collectie de grens van één miljoen monsters, wat meer dan een derde van de belangrijkste voedselgewassen ter wereld omvat. Onder de opgeslagen zaden in Svalbard bevinden zich ook monsters van het Vavilov Instituut voor Plantenindustrie in Leningrad – ’s werelds eerste zaadbank, opgericht door botanicus Nikolai Vavilov.
De temperatuurstijging in het noordpoolgebied is echter sterker dan elders, wat in 2016 tot de eerste overstromingen leidde. Zo begon de zoektocht naar een nieuwe, ideale locatie voor de opslag van zaden, wat uiteindelijk leidde tot het idee van een zaadbank op de maan. Future Flora: Luna verbeeldt deze geplande ‘doomsday seed vault’. Het werk combineert de blauwdrukken van de voorgestelde zaadopslag, gevisualiseerd als koperen circuits op grootschalige printplaten (PCB), met een grote verscheidenheid aan zaden van over de hele wereld.

Kumi Hiroi

‘Veronica Persica Balloon’, film 2025

De Japanse kunstenaar Kumi Hiroi, gevestigd in Nederland, presenteert Veronica Persica Balloon, een poëtische korte film die de impact van oorlog onderzoekt vanuit twee met elkaar verbonden perspectieven: de manipulatie van jonge meisjes tijdens de Tweede Wereldoorlog en de mutatie van de natuur veroorzaakt door nucleaire neerslag.
De film contrasteert het verhaal van de Fu-Go-ballonbommen – in elkaar gezet door vrouwelijke studenten als onderdeel van de Japanse oorlogsinspanningen – met de genetische mutatie van de veronica persica-bloem nabij Hiroshima, bestudeerd door wetenschappers na de atoombom. Hoewel de onderzoeksresultaten verhoogde mutatiefrequenties rond het hypocentrum aantoonden, werd dit onderzoek internationaal onderdrukt om het naoorlogse politieke narratief te behouden.
Aan de hand van de vragen: “Hoe houden nationale manipulatie en culturele mutatie oorlog in stand?” en “Hoe beïnvloeden door oorlog veroorzaakte genetische mutaties toekomstige generaties?”, nodigt Hiroi de kijker uit om na te denken over de langdurige, vaak verborgen gevolgen van conflicten – voor zowel mensen als het milieu.

‘Tulip Mania’, sculptuur, glas, hout, 2024

De Japanse kunstenaar Kumi Hiroi, gevestigd in Nederland, toont een sculptuur getiteld Tulip Mania, vervaardigd uit glas en hout. Het werk vertegenwoordigt zowel de gecultiveerde tulp als de mensen die daarin niet alleen schoonheid, maar ook rijkdom zien. De tulpenbol is opzettelijk overdreven groot, alsof hij de kijker wil overweldigen – en zo laat zien hoe schoonheid, zodra ze tot handelswaar wordt gemaakt, haar natuurlijke grenzen kan overstijgen.
Hiroi maakte kennis met glas als materiaal tijdens veldonderzoek naar de tulpenteelt in Toyama, Japan – een regio die bekend staat om zowel tulpencultuur als glaskunst. De glaselementen zijn gezandstraald en hebben een zachte, matte textuur, terwijl de houten onderdelen de vorm hebben van uitlopende scheuten uit de bol, als symbool voor groei en transformatie.

Muge Yilmaz, ‘A Brief History of Naturalisation’, 2025
‘A Brief History of Naturalisation’ is een video- en installatiewerk dat de reis van de kunstenaar naar het Nederlandse staatsburgerschap parallel stelt aan de historische migratie van de tulp naar Nederland. Gehuisvest in een sculpturale nomadentent – een verwijzing naar Yilmaz' afkomst – verkent het werk thema’s als ergens bij horen, uitsluiting en het gevoel ertussenin te zitten.
Een 15 minuten durende video vermengt persoonlijke verhalen, sciencefiction en humor, met plant-mens-hybriden en reflecties op culturele integratie. Rondom de tent zijn originele documenten te zien uit het naturalisatieproces van de kunstenaar.
Het werk mondt uit in een participatieve performance waarin bezoekers worden uitgeroepen tot “burgers van de aarde” – een herinterpretatie van bureaucratische rituelen als collectieve daden van ecologische en sociale solidariteit.

Olga Ganzha, muurschildering ‘kulak’, 2025

De term kulak verwees naar rijkere boeren in het laat-keizerlijke Rusland en werd na de Russische Revolutie een label voor klassevijanden. Gediaboliseerd door de Bolsjewieken, werden ze beschuldigd van het hamsteren van graan en het uitbuiten van de armen. In dit project wordt een houtskooltekening van een gigantische vuist die breekbaar graan vasthoudt een krachtig metafoor – die de kwetsbaarheid van het leven, voorouderlijk geheugen en het menselijke instinct om te bewaren oproept.
Met familiebanden met kulakken reflecteert Ganzha op overleven en erfgoed, en verbindt haar werk met de nalatenschap van botanicus Nikolai Vavilov, die zijn leven wijdde aan het behoud van agrarische biodiversiteit. Nikolai Vavilov en de kulakken leden onder onderdrukking in verschillende periodes van de Sovjetmacht en werden beiden slachtoffers van repressieve systemen.
Metafysisch gezien deelden ze een gemeenschappelijk doel: het voeden van mensen en het waarborgen van een duurzame toekomst.
Ganzha’s werk wordt zo een reflectie op veerkracht, verlies en de voortdurende strijd om cultureel en biologisch erfgoed te beschermen.

Louise O Fresco, documentaire film ‘The apple's journey’ (1 of 6 series ‘Fresco's paradise’), 2013 

Louise wijdde haar leven aan voedsel en landbouw en schreef er vele boeken over. Ze publiceerde onder andere een fictieve biografie van Nicolaj Vavilov, getiteld 'De plantenjager uit Leningrad'.
In de zesdelige serie ‘Fresco's Paradise’ reist professor Louise Fresco de wereld over. Haar motto is: “Eten is weten en geweten.” Ze is op zoek naar haar paradijs: een wereld waarin er genoeg voedsel is voor iedereen en iedereen gezond is - een paradijs waarin boeren en consumenten, stad en platteland weer met elkaar verbonden zijn. Fresco laat zien hoe wetenschap en de kracht van betrokken consumenten belangrijke middelen kunnen zijn in de strijd om de wereld op een duurzame manier te voeden.
De aflevering ‘The Apple’s Journe’y volgt Louise’s zoektocht naar de wilde appelbomen die voor het eerst werden gedocumenteerd door Nikolaj Vavilov in de bergen op de grens van Kazachstan en China (en het zadenarchief op Svalbard), en vertelt een deel van Vavilovs verhaal.
De documentaire werd gefinancierd door de Nederlandse publieke omroep Human en geregisseerd door Marjoleine Boonstra.


Mede mogelijk gemaakt door het Amsterdam Fonds voor de Kunst, WE Jansenfonds, Iona Stichting, Mondriaan Fonds, het Cultuurfonds en het VriendenLoterij Fonds